Księga włóczków krakowskich z 1840 r.

W księdze zamieszczono przepis ubioru i porządku (...) odpędzenia najazdu Tatarów, za sprawą Włóczków krakowskich; pod imieniem „Konika Zwierzynieckiego” corocznie obchodzony.

Czytamy w nim: przeznaczeniem jeźdźca jest harcami i ciągłą pogonią najezdnika udawać i lud pospolity płoszyć, gromić; lewą tedy ręką za wodze trzymając i targając, głowę rumaka wstrząsać a tym samym brzękadła jego poruszać będzie; prawą zaś ręką zręcznie machając wywijać ma buławą (...).
Fragment publikowany w ćwiczeniu zawiera natomiast opis konika, na którym jeździec dokonywać ma owych harców.
Organizacją pochodu Lajkonika, prawdopodobnie już od początków istnienia tego zwyczaju, zajmował się krakowski cech włóczków (byli to flisacy handlujący drzewem, zajmujący się również jego spławianiem, stąd ich nazwa - od „włóczenia” drzewa po rzece).
Według jednej z legend to właśnie włóczkowie odparli w XIII w. rzekomy najazd Tatarów na Kraków, a pochód zwycięzców, przebranych w zdobyczne stroje, miał dać początek temu obrzędowi.

ANK, Akta miasta Krakowa, sygn. Rkps 3163