Pismo w pigułce

II. Brachygrafia

Potrzeba szybkiego pisania kształtowała nie tylko wygląd liter – narodziła się z niej także potrzeba skracania wyrazów. Drugim powodem, dla którego je skracano, była oszczędność materiału pisarskiego. Był on kosztowny, więc gospodarowano nim powściągliwie – im krótszy tekst zapisywano, tym oszczędność przynosiła większy efekt. W ten sposób narodziły się systemy skróceń (in. abrewiacji od łacińskiego słowa abbreviatio), szczególnie rozbudowane w średniowieczu. Nauka, która zajmuje się ich badaniem nosi nazwę brachygrafii.

Skróty stosowane w piśmie łacińskim dzielą się na 3 grupy, tj. skrócenia poprzez:

• odciÄ™cie (in. suspensjÄ™, od Å‚ac. per suspensionem) – w takich skróceniach pozostawiano tylko poczÄ…tek wyrazu (w niektórych wypadkach tylko pierwszÄ… literÄ™)
• Å›ciÄ…gniÄ™cie (in. kontrakcjÄ™, od Å‚ac. per contractionem) – w tym wypadku zapisywano tylko poczÄ…tek i koniec wyrazu, np. pierwszÄ… i ostatniÄ… literÄ™ lub pierwszÄ…, Å›rodkowÄ… i ostatniÄ…
• zastosowanie znaku skrócenia – znak zastÄ™powaÅ‚ caÅ‚y wyraz lub jego część

Skróty, których używamy dziś można także przyporządkować do tego podziału, np.:

1. prof. - skrócenie przez odcięcie
2. mgr - skrócenie przez ściągnięcie
3. & - skrócenie przez znak

Podobnie jak pismo łacińskie, systemy skrótów także mają korzenie w starożytnym Rzymie. Rzymianie używali sygli, czyli wyrazów (najczęściej imion) skracanych w taki sposób, że w skrajnych wypadkach zapisywano tylko pierwszą literę.  Stworzyli także system oznaczeń – tzw. noty tyrońskie – które dały początek skrótom stosowanym w średniowieczu. Średniowieczni pisarze posługiwali się rozbudowanym systemem skrótów, należących do wszystkich trzech grup, wymienionych powyżej. W tekstach spisanych w językach narodowych stosowano niektóre sposoby skracania przejęte z łaciny, jednak wraz z pojawieniem się druku i wejściem do użytku papieru (tańszego niż pergamin), skróty zaczynają zanikać.

Jeżeli masz kłopot z rozszyfrowaniem tego zdania zapisanego w XII w. przy użyciu skrótów, to powinieneś zajrzeć na kolejną stronę.

 

Znajdziesz tam przykłady skrótów stosowanych w średniowieczu, z którymi można spotkać się najczęściej. Skróty zdecydowanie utrudniają czytanie dawnych tekstów, w razie kłopotów warto więc zajrzeć do publikacji, w których można znaleźć zestawienia skrótów stosowanych w różnych okresach. Najbardziej znaną z nich jest Lexicon abbreviaturarum: Dizionario di abbreviature latine ed italiane autorstwa Adriano Cappellego. Więcej wskazówek bibliograficznych znajdziesz tu: Warto przeczytać.